قرآن و زبان‏

درباره زبان در قرآن مجيد نزديك به دويست و هشتاد و سه آيه آمده است.

به عنوان نمونه به چند آيه توجه كنيد: تنها در سوره‏ هاى «صف» و «حجرات» كه به سوره اخلاق معروف است چندين آيه وجود دارد، مانند:

1- «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ* كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ» «1».

«اى مؤمنان! چرا چيزى را مى‏گوييد كه خود عمل نمى‏ كنيد؟* نزد خدا به شدت موجب خشم است كه چيزى را بگوييد كه خود عمل نمى‏ كنيد».

2- «وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ» «2».

«و از يكديگر غيبت ننماييد، آيا يكى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏ اش را بخورد؟ بى‏ترديد [از اين كار] نفرت داريد، و از خدا پروا كنيد كه خدا بسيار توبه‏ پذير و مهربان است».

3- «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ» «3».

«اى مؤمنان! صدايتان را بلندتر از صداى پيامبر نكنيد، و آن گونه كه با يكديگر بلند سخن مى‏گوييد با او بلند سخن نگوييد».

4- «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ» «4».

«اى اهل ايمان! نبايد گروهى گروه ديگر را مسخره كنند، شايد مسخره شده‏ها از مسخره كنندگان بهتر باشند، ونبايد زنانى زنان ديگر را [مسخره كنند] شايد مسخره شده‏ها از مسخره كنندگان بهتر باشند، و از يكديگر عيب‏جويى نكنيد و با لقب هاى زشت و ناپسند يكديگر را صدا نزنيد».

آفات خطرناك زبان‏

كتاب‏هاى مهم اخلاقى آفات زبان را در بيست مورد شمرده‏ اند، و در محور هر يك از آفات به شرح و بسط مسئله اقدام كرده‏ اند. در اين مقال به ذكر عناوين بيست گانه اكتفاء كرده و تفصيل آن را به مطالعه و تحقيق خوانندگان واگذار مى‏كنيم:

1- سخن گفتن، در چيزى كه سود و منفعت براى شنونده ندارد.

2- اضافه و زيادى گفتن در حدى كه، باعث رنج و زحمت ديگران شود.

3- باطل گفتن.

4- مراء و مجادله كردن.

5- پيچيده و مغلق گفتن، در حدى كه مستمع نتواند از گفتار استفاده كند. به تعبير ديگر: هنرنمايى كردن براى نشان دادن شخصيت علمى خويش.

6- فحش و ناسزا و بد گويى.

7- بى جا لعنت كردن مردم.

8- غنا.

9- شوخى.

10- مسخره و استهزاء كردن مردم.

11- سخن گفتن به صورتى كه در مردم ايجاد دشمنى كند.

12- فاش كردن اسرار مردم.

13- وعده دروغ.

14- دروغ.

15- غيبت.

16- سخن چينى و نمامى.

17- دو زبانه بودن.

18- تعريف و تمجيد و مدح بى‏جا يا تملق گويى.

19- سئوال بى مورد.

20- تهمت.

رواياتى در باب زبان‏

پس از ذكر فهرست موارد بيست‏گانه فوق اينك به چند روايت توجه كنيد:

از امير مؤمنان عليه السلام نقل شده است كه فرمود:

«در انسان ده خصلت است كه زبان آن را آشكار مى‏كند:

1- شاهدى است كه از درون خبر مى‏دهد. 2- حاكمى است كه به دعواها فيصله مى‏دهد. 3- ناطقى است كه به وسيله آن پاسخ داده مى‏شود. 4-

واسطه‏ اى است كه با آن مشكلى برطرف مى‏شود. 5- توصيف‏ كننده‏ اى است كه با آن اشياء شناخته مى‏شوند. 6- فرماندهى است كه به نيكى فرمان مى‏دهد.

- اندرزگويى است كه از زشتى بازمى‏دارد. 8- تسليت دهنده‏ اى است كه غم‏ها را تسكين مى‏دهد. 9- حاضرى است كه به وسيله آن كينه‏ ها برطرف مى‏ شود.

10- دلربايى است كه گوش‏ها به وسيله آن لذت مى‏برد»