تغيير قبله مسلمانان از بيت المقدس به مکه
پيامبر اکرم (ص) در مدت سيزده سال پس از بعثت در مکه و چند ماه بعد از هجرت در مدينه، به امر خداوند متعال به سوى بيت المقدس عبادت مى کردند و نماز مي خواندند (بيت المقدس زادگاه حضرت عيسى و قبله يهود و نصارا بود) در حالى که مردم و اهالي شهر مکه در آن زمان براي کعبه اهميت بسياري قائل بوده و آنجا را بتخانه خود قرار داده بودند.
هنگاميکه پيامبر اکرم (ص) به مدينه آمدند و به طرف بيت المقدس نماز خواندند، يهوديان ساکن در مدينه شروع به بهانه جويى و اعتراض و تبليغ بر عليه مسلمين کردند مبنى بر اينکه اينان از خود استقلال ندارند و اينکه به طرف قبله ما نماز مىخوانند و اين مطلب دليل بر حقانيت ماست .
تمامي اين مسائل، دستاويزى براى سرزنش پيامبر اکرم (ص) شده بود.
پيامبر (ص) از اين موضوع بسيار رنج مي برد و شبها به انتظار وحى (در اين مورد) به آسمان چشم مي دوخت و ساعت شمارى مىکرد. سرانجام يک روز در حالى که دو رکعت از نماز ظهر را خوانده بود، جبرئيل(ع) مأمور شد که به وي وحي الهي را نازل کند. وي بازوى پيامبر(ص) را گرفت و روى او را به سوى کعبه گرداند. واين آيه شريفه را از سوي پروردگار به وي ابلاغ کرد:
” ما توجه تو را بر آسمان به انتظار وحي و تغيير قبله بنگريم و البته روي تو را به قبله اي که بدان خشنود شوي بگردانيم پس روي کن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمين نيز هر کجا باشيد در نماز روي بدان جانب کنيد و گروه اهل کتاب به خوبي مي دانند که اين تغيير قبله به حق و راستي از جانب خدا و خداوند از کردار (ناپسند ) آنها غافل نيست . ”
سوره بقره ، آيه 144
مسجدي به يادبود مسجد قديمي در مدينه احداث شده و يادآور لحظات شکوهمند تغيير قبله مسلمين از بيت المقدس به کعبه است. لحظاتي براي خود يادگار دارد که پيامبر عظيم الشأن پس از نزول وحي بر ايشان، در حالي که نصف نماز را به قبله بيت المقدس اقامه کرده بودند، نصف ديگر آن را به امر خداوند درست از شمال به جنوب برگشته و به خانه خدا و کعبه، آمال مسلمين ادا فرمودند و بدين ترتيب بود که قبله مسلمين در همان مکان و در همان زمان تغيير کرد و حکمت نامگذاري اين مسجد به مسجد ذوقبلتين بر همين مبناست.
بعد از تغيير قبله ، يهوديان ناراحت شده و تبليغات منفى خود را به شکل ديگرى شروع و اظهار داشتند که چه عاملى باعث شد مسلمانان از قبله پيشين انبيا اعراض کنند، پس يا کار سابقشان باطل بوده و يا کار فعلى آنان اشتباه است. خداوند متعال در آيه ياد شده جواب آنها را چنين مىدهد که همه جا مربوط به خداست و به هر کجا او دستور دهد، بايد بدان سو نماز خواند و نقطه خاصى بدون دستور الهى داراى شرافت ذاتى نيست.
” مردم سفيه بي خرد خواهند گفت چه موجب آن شد که مسلمين از قبله اي که بر آن بودند ( بيت المقدس ) روي به کعبه آوردند بگو اي پيغمبر مشرق و مغرب خدايراست و هر که را خواهد او به راه راست هدايت کند .”
سوره بقره ، آيه 142
قبله مدينه طيبه، از معجزات رسول الله ( ص) است که بدون اعمال آلات نجومي و قواعد هندسي و يا در دست داشتن زيج و ديگر منابع طول و عرض جغرافيايي، آن را در غايت دقت و استوا تعيين کرده و به سوي کعبه ايستاد و فرمود:"محرابي علي الميزان”
مدينه و مکه تقريباً در سطح يک دايره نصف النهار قرار گرفته اند و اندکي طول مدينه از مکه بيشتر و عرض مدينه نيز قريب چهار درجه بيشتر از مکه است و قبله مدينه اندکي از جنوب به سوي مغرب منحرف است و جالب اين است که ناودان کعبه نيز در جانب غربي آن قرار دارد .
رسول الله (ص) هنگاميکه در مکه به سوي بيت المقدس نماز مي خواند خانه کعبه را بين خود و بيت المقدس قرار مي داد ولي اين عمل در مدينه ميسر نبود زيرا اگر کسي در مدينه مواجه مکه باشد، ناچار بايد بيت المقدس را پشت سر قرار دهد و بالعکس، اما در مکه مي تواند در طرف جنوب خانه کعبه، هم به سوي کعبه باشد و هم به سوي بيت المقدس.
چنانچه ناصر خسرو علوي در سياحت نامه گويد «مدينه شهري است بر کناره صحرايي نهاده و آنجا قبله، سوي جنوب افتاده است ”
فرهاد ميرزا در کتاب ارزشمند خود عرض مکه مکرمه را 21 درجه و 33 دقيقه شمالي و طول آن را از گرينويچ (رصد خانه لندن) 40 درجه و 10 دقيقه شرقي، و عرض مدينه منوره را 25 درجه شمالي و طول آن را 39 درجه و 55 دقيقه آورده است که تفاوت ميان دو نصف النهار مکه و مدينه 15 دقيقه است و در اطلس لاروس مکه و مدينه را تقريباً در يک خط نصف النهار ترسيم کرده است.
فلسفه تغيير قبله
پيامبر اکرم( ص) وقتى در مکه بودند چون مي خواستند صفوف مسلمين از مشرکان که به کعبه اهتمام مىورزيدند جدا گردد، لذا به بيت المقدس متوجه شدند و همين که به مدينه آمدند،در مرحله اول به طرف بيت المقدس نماز خواندند ولي خواستار تغيير قبله شدند که اين امر به واسطه اين بود که يهوديان مسئله قبله را به عنوان دستاويزي قرار داده بودند و از اين امر سوء استفاده مي کردند و اين در حالي بود که يهود و نصارا در کتابهاى دينى خود خوانده بودند که پيامبرى خواهد آمد که به دو قبله نماز مىخواند، همچنان که قرآن نيز به اين مساله اشاره دارد.
براى آزمايش افراد مسلمانى که هنوز رسوبات دوران شرک در آنها بود و هنوز به مقام تسليم نرسيده بودند اطاعت از اين دستور بسيار کار دشوارى بود و در قرآن کريم نيز به اين مسئله اشاره شده است:
” … و اي پيغمبر ما قبله اي که بر آن بودي نگردانيديم مگر براي اينکه بيازمائيم و جدا سازيم گروهي را که از پيغمبر خدا پيروي کنند از آنانکه به مخالفت او برخيزند و اين تغيير قبله بسي گران بود جز در نظر هدايت يافتگان به خدا و خداوند اجر پايداري شما را در راه ايمان تباه نگرداند که خدا به خلق مشفق و مهربانست .”
سوره بقره ، آيه 143
قبله مدينه آن چنان که پيغمبر اکــــرم( ص) به سوي آن نماز خوانده است، تا امروز به حال خود باقي است و دانشمندان رياضي به نام با قواعد رياضي قبله مدينه را چنان يافتند که رسول الله بدون آن ها يافت و اين ممکن نيست مگر به وحي و الهام ملکوتي زيرا از مدينه تا مکه به مسافت قريب صد فرسنگ است وهيچ کس نقل نکرده که رسول الله به قواعد رياضي و آلات نجومي توسل جسته باشد.
